کاخ موزه گلستان یکی از منحصر به فرد ترین سازه ها و آثار ملی ایران است که قدمتی بالغ بر ۴۴۰ سال دارد و به لطف معماری و زیبایی منحصر به فرد آن در سال ۱۳۳۴ در فهرست آثار ملی ایران و در سال ۱۳۹۲ در فهرست آثار جهانی یونسکو قرار گرفت. این کاخ در بافت قدیمی شهر تهران قرار دارد و امروزه ۴/۵ هکتار مساحت دارد که این یک دهم مساحت اولیه کاخ گلستان میباشد. برای دسترسی به آن میتوان از حمل و نقل عمومی استفاده کرد.
معرفی کاخ موزه گلستان
مجموعه کاخ گلستان تغدادی از بناهای تاریخی شهر تهران هستند که در دوره و زمان های مختلفی ساخته شده اند. کاخ موزه گلستان از قسمت های مختلفی مثل تالار سلام، تخت مرمر، تالار آینه، خلوت کریمخانی، کاخ شمس العماره، تالار الماس، کاخ ابیض، تالار برلیان، عمارت بادگیر تشکیل میشود. ایوان تخت مرمر و خلوت کریمخانی سازه هایی متعلق به دوران کریمخان زند و از قدیمی ترین بناهای این مجموعه هستند.
همچنین کاخ کلستان دارای بخش های دیگری مانند مرکز اسناد تصویری، اسناد خطی، دفتر فنی، امور بین الملل، کتابخانه چاپی، کتابخانه نسخ خطی، امور فرهنگی، امور معرفی، واحد دفتر حقوقی میباشد.
مکان های دیدنی مانند قهوه خانه حاج علی درویش، خیابان ناصر خسرو، سرای روشن، کوچه مروی، دارالفنون در اطراف کاخ گلستان وجود دارند.
این کاخ محل سکونت پادشاهانی همچون آقا محمدخان، فتحعلی شاه، ناصرالدین شاه، مظفرالدین شاه و احمدشاه قاجار بوده است.
مکان دقیق کاخ گلستان
کاخ گلستان در خیابان ۱۵خرداد، میدان ارگ قرار دارد. برای دسترسی راحت تر استفاده از مترو بهترین گزینه است که در ایستگاه پانزده خرداد باید پیاده شوید و از این ایستگاه به سمت شرق بروید و حدودا بعد از ۵ دقیقه پیاده روی به میدان ۱۵ خرداد امروزی (میدان ارگ سابق) میرسید و از خیابان داور در ضلع شمالی میدان به ورودی کاخ دسترسی خواهید داشت.
تاریخچه گاخ موزه گلستان
طبق اسناد و مدارک و سفر نامه پیترو دلاواله، تاریخچه کاخ موزه گلستان به دوران شاه عباس صفوی برمیگردد.تاجگذاری و انتخاب تهران به عنوان پایتخت، آقا محمد خان قاجار پس از غلبه بر لطفعلی خان زند در سال ۱۲۱۰ ه.ق به اهمیت ارگ سلطنتی گلستان افزود.
در زمان سلطنت احمد شاه قاجار، مظفرالدین شاه، محمدعلی شاه تغییر چندانی در کاخ گلستان اتفاق نیافتاد اما وقایع مهمی همچون انقلاب مشروطه تاثیر زیادی در این کاخ گذاشت.
اولین پادشاه ایران که به اروپا سفر کرد – ناصر الدین شاه قاجار – در این کاخ تاجگذاری کرد. این موضوع باعث شد که این کاخ تحت تاثیر معماری اروپایی قرار بگیرد و دستخوش تغییرات زیادی شود. در دوره قاجاریه، این کاخ محلی برای اداره حکومت و اقامتگاه سلطنتی و همچنین تعلیم و تربیت معماران و هنرمندان بود و این کاخ در قرن ۱۰ مرکز مهمی برای تولید هنر محسوب میشده. قدمت این بنای تاریخی بیش از ۴ قرن است و همچنان از آثار بسیار مهم تاریخی ایران بشمار می آید
خوابگاه ناصری و اندرون
تغییرات زیادی بدست ناصرالدین شاه در کاخ گلستان ایجاد شد ازجمله این تغییرات گسترش و توسعه عمارت اندرون بود. این بنا معروف به خوابگاه ناصری بود و از روی کاخ سلطان عثمانی در دولماباغچه ساخته شده بود که در زمان رضا شاه برای از بین بردن نشانه شهوت رانی آن را تخریب کردند تا مکانی برای ساختمان وزارت دارایی بسازند.
شمس العماره
شمس العماره مورد توجه ترین قسمت مجموعه کاخ کوره گلستان است. دارای بنایی یا ارتفاع زیاد است و در زمانی نماد پایتخت محسوب میشده است. بدلیل سفر های زیاد ناصرالدین شاه به اروپا، او علاقه زیادی به آسمان خراش های آنان پیدا کرد و دستور ساخت این بنا را داد تا با زنان خود به بالای آن بروند و از چشم انداز تهران و اطراف لذت ببرند.
این بنا با ارتفاع ۳۵ متر از بلندترین بناهای زمان خود بود و دارای ۵ طبقه بود که در سال ۱۲۸۴ ساخته شد. با ساخت این بنا تغییر بسیار بزرگی در ساختمان سازی ایران بوجود آمد زیرا در ساخت آن برای اولین بار از فلز استفاده شد. شمس العماره علاوه بر نمای زیبای بیرونی از تزئینات داخلی بسیار باشکوه و از گچ بری های خاص برخوردار بود.
تخت مرمر
ایوان تخت مرمر یا دیوانخانه، دارالاماره، قدیمی ترین قسمت این مجموعه گلستان میباشد که مربوط به دوران کریمخان زند است که با گچ بری ها، سنگ تراشی ها، منبت و آینه کاری نمای بسیار شگفت انگیزی دارد.
تخت مرمری در این ایوان به دستور فتحعلی شاه ساخته شده است. در سال ۱۲۲۱ ه.ق به سنگ تراشان اصفهانی ساخت این بنا را سپرد که آنرا با استفاده از مرمر یزد بسازند. این تخت شامل ۶۵ تکه سنگ مرمر کوچک و بزرگ است. طراحی این تخت به طوری است که تخت حضرت سلیمان را در ذهن تداعی میکند که بردوش سه دیو و ۶ فرشته قرار دارد و بیت هایی از ملک اشعراء در ستایش فتحعلی شاه بر روی این تخت حجاری شده است.
تالار سلام
تالار سلام یا تالار تاجگذاری که در ضلع شمال غربی کاخ گلستان قرار دارد از همان ابتدا یا هدف ایجاد موزه ساخته شده است. ناصرالدین شاه در سفرهایش با دیدن موزه های کشور های اروپایی تصمیم به ایجاد این موزه گرفت. بدین ترتیب، برخی ساختمان های قدیمی در این بخش تخریب و اتاق موزه، حوضخانه و برخی قسمت های دیکر ساخته شدند. این موزه، اولین موزه ایران بود. قدمت عکاسی و تشکیل موزه در کشور به دوره قاجاریه برمیگردد.
در سال ۱۲۹۳ ه.ق ساخت این تالار به اتمام رسید. اما بقیه کار های این تالار مانند تکمیل دکوراسیون و چیدمان تا سال ۱۲۹۶ ه.ق به طول انجامید. بدلیل برگذاری مراسم سلام در این تالار این بخش به تالار سلام معروف شد و بعد ها به دلیل تاجگذاری شاهان پهلوی، از آن به عنوان تالار تاجگذاری یاد میشده است.
موزه مخصوص
این موزه بخشی از تالار سلام بود که محل نگهداری اشیای بجا مانده از شاهان قاجار میباشد. در گذشته برخی از این اشیاء در اتاق موزه ناصرالدین شاه نگهداری میشدند که از دوره های گذشته به قاجار رسیده بودند و یا اینکه از پادشاهان و هنرمندان آن زمان به حساب می آمد و یا اینکه توسط خود این پادشاهان خریداری شده بودند.
موزه نگارخانه
موزه نگارخانه قسمت دیگری از تالار سلام است که شامل تابلهای نقاشی ایرانی دوره قاجار است. این موزه دارای دو بخش است: بخش جنوبی: پرده های نقاشی دوران قاجار در آنجا به نمایش گذاشته شده اند این آثار از هنرمندانی مانند میرزابابا نقاشباشی، علی اکبرخان مزین الدوله، ابولحسن ثانی، اسماعیل جلایر و دیگر هنرمندان میباشند. بخش شمالی هم آثار نقاشانی چون محمود خان صبا، کمال الملک، مصورالملک و آقا میرزا موسی را شامل میشود. در سال ۱۳۷۴ این دو به یک بخش تبدیل شدند و در سال ۱۳۷۶ به عنوان موزه نگارخانه آغاز به کار کرد.
تالار آینه
تالار آینه مشهورترین تالار این کاخ به حساب می آید. شهرت این تالار مدیون نقاشی معروف کمال الملک از تالار آینه و ناصرالدین شاه مربوط میشود که انجام آن ۵ سال زمان برد. در این نقاشی وسعت تالار در مقایسه با تالار واقعی بسیار بزرگتر به نظر میرسد.
تالار عاج
یکی دیگر از بناهای باشکوه کاخ موزه گلستان تالار عاج است. بر اساس شواهد این تالار قبل از تالار سلام و آینه ساخته شده است.
در این تالار تابلوی آبرنگ محمود خان ملک الشعراء به چشم میخورد که در سال ۱۲۸۶ ه.ق از نمای خارجی تالار کشیده شده است. دلیل نام گذاری این تالار وجود ۲ عاج بزرگ فیل در این تالاراست.
عمارت بادگیر
در ضلع جنوبی کاخ موزه گلستان عمارت بادگیر قرار دارد که در زمان فتحعلی شاه ساخته و در زمان ناصرالدین شاه تغییرات زیادی در آن بوجود آمده که امروزه نتایج این تغییرات را میبینیم.
در این عمارت علاوه بر بالاخانه ها، گوشواره ها، دهلیز های تزئینات زیادی از جمله آینه کاری ها، گچبری، زرنگاری، و منبت کاری نیز در آن مورد توجه واقع میشوند.تالار شاه نشین این عمارت جذاب ترین بخش این عمارت بشمار میرود.
تالار الماس
بعد از عمارت بادگیر تالار الماس وجود دارد و دلیل نامگذاری آنت استفاده از آینه کاری های زیاد در فضای داخلی این تالار است. این تالار هم به دستور فتحعلی شاه ساخته شده است و در زمان ناصرالدین شاه تغییرات زیادی در تزئینات ظاهری آن بوجود آمد. این تالار از دهلیزها، پستوها و بالاخانه های متعددی تشکیل شده است و در زیر این تالار حوضخانه بزرگی وجود دارد.
کاخ ابیض
سلطان عبدالحمید، پادشاه تعدادی اسباب گرانقیمت مانند مبلمان استیل لوئی شانزدهم، پرده های مخملی، مجسمه های برنزی و چند فرش دست بافت و دوقطعه آینه را برای ناصرالدین فرستاد. همه کاخ های ناصرالدین شاه در اوج زیبایی خود بودند و نیاز چندانی به این وسایل نبود. به همین دلیل ناصر الدین شاه در جنوب غربی کاخ گلستان مکانی را در نظر گرفت و طراحی کرد و پس از ساخت این بنا دستور داد مانند معماری های اروپایی رنگ سفید به آن بزنند از سنگ مرمر برای سفید برای پله ها استفاده کنند. و دلیل شهرت این کاخ هم بدلیل رنگ سفید آن است.
با چیدن این لوازم در آن، آنرا در آن زمان تالار عبدالحمید نامیدند. کاخ ابیض در دولت های بعدی محل کار صدراعظم و نخست وزیر دولت و جلسات هیئت دولت بود. از سال ۱۳۳۲ از آن به عنوان محل نمایشگاه های موقت استفاده کردند. و در نهایت در سال ۱۳۴۷ این کاخ به موزه مردم شناسی تبدیل شد که پوشش زنان و مردان قاجار، پوشاک مناطق مختلف ایران را به نمایش گذاشته است. این موزه از قدیمی ترین موزه های مردم شناسی ایران به شمار میرود.
موزه عکاسخانه
اکنون، عکاسخانه، مجموعه ای از عکس های دوره قاجاریه و ابزار عکاسی ان زمان را داراست. ناصرالدین شاه به عکاسی علاقه زیادی داشت به همین دلیل عکس های که ناصرالدین شاه گرفته و همینطور عکس هایی که دست خط خود ناصرالدین شاه را دارا هستند در این مکان به نمایش گذاشته شده اند. این عکس های به قدری زیاد هستند که بعد از مجموعه سطنتی انگلستان، دومین مجموعه عکس بزرگ به شمار میرود.
مکان های دیدنی تهران: موزه هنر های معاصر تهران
